Jak pomóc małemu dziecku, gdy ma problemy z płynnością mowy ?
Komunikacja to jedna z najważniejszych potrzeb człowieka. Poprzez porozumiewanie mamy możliwość funkcjonowania w otaczającej nas rzeczywistości. Trudności w komunikacji funkcjonowanie to zaburzają lub wręcz uniemożliwiają. U wielu dzieci w okresie wczesnego dzieciństwa, występują różne objawy niepłynnego mówienia, które nasilają się okresowo mniej lub bardziej. Dzieci często zaczynają się jąkać – w okresie intensywnego rozwoju mowy – czyli między drugim a piątym rokiem życia.
Jeśli twoje dziecko ma problemy z mową, skłonność do wahania się podczas mówienia, powtarza pewne dźwięki, sylaby, słowa, a nawet frazy – może przechodzić przez naturalny dla nauki mówienia okres rozwojowej niepłynności mowy. Przytrafia się ona większości małych dzieci. Jest to zjawiskiem zupełnie naturalnym, a kłopoty z niepłynnością mowy mijają najczęściej bezpowrotnie. W okresie intensywnego rozwoju mowy dziecko często chce powiedzieć więcej niż jest w stanie, chociażby z powodu zbyt ubogiego słownictwa, w stosunku do tego co chciałoby wyrazić. W tym czasie dzieci zdobywają wiele nowych umiejętności, które niejako wyprzedzają rozwój mowy. Mowa wymaga bowiem udoskonalenia i synchronizacji pracy wielu mięśni artykulacyjnych (języka, warg, podniebienia miękkiego), oddechowych i fonacyjnych.
Czasem jednak niepłynność jest bąrdziej nasilona, mówieniu towarzyszy napięcie, wypowiadanie się stanowi duży problem. Może to sugerować jąkanie, które jest brakiem płynności w mówieniu wynikające z dyskoordynacji oddechu, fonacji i artykulacji.
Jąkanie to zaburzenie mowy , charakteryzujące się częstymi powtórzeniami lub przedłużaniem dźwięków, sylab czy słów, bądź częstymi zawahaniami lub pauzami zakłócającymi rytmiczny przepływ mowy.
Zakłócenia te mogą przybierać różne formy – jawne lub ukryte. Jawne to te zachowania, które można zidentyfikować u jąkającego się, gdyż je widzimy i słyszymy. Istnieją też takie objawy, których nie zauważa się łatwo. Są one związane z myślami i odczuciami osoby jąkającej się. Przykładowo dziecko początkowo unika mówienia, potem niektórych sytuacji, gdzie przewiduje, że będzie musiało wypowiadać się, a w rezultacie powoli izoluje się od świata zewnętrznego.
Ze względu na występujące objawy, jąkanie podzielono na jąkanie kloniczne, cechuje się krótkimi zahamowaniami mowy i wielokrotnym powtarzaniem sylab. Jąkanie toniczne cechuje się dłuższymi zahamowaniami mowy i wielokrotnym powtarzaniem głosek, oraz jąkanie toniczne z dysfunkcjami objawów pozajęzykowych pod postacią m. in. stanów logofobicznych i współruchów mięśniowych.
Głównym celem terapii jest pomoc dziecku w wyzbyciu się uporczywego jąkania, a warunkiem skuteczności jest aktywny udział dzieci w zajęciach terapeutycznych i kontynuacja ćwiczeń w domu. Niezbędnym ogniwem terapii są rodzice, gdyż – odpowiednio przygotowani – są oni najlepszymi terapeutami dla swojego dziecka. Dom jest dla dziecka naturalnym środowiskiem, w którym wspomaganie jest najefektywniejsze. Stymulacja rozwoju dziecka jest włączona w codzienne zajęcia rodziny. Uczestniczą w niej nie tylko rodzice, ale też rodzeństwo, dziadkowie i przyjaciele domu.
Ogólne cele terapii :
wyeliminowanie niepłynności mówienia (jąkania),
zapoznanie z podstawowymi zasadami mówienia (służą temu ćwiczenia oddechowe i fonacyjne oraz ćwiczenia artykulatorów),
modyfikacja postaw dzieci i rodziców wobec jąkania,
akceptacja własnej osoby,
zwiększenie tolerancji wobec jąkania,
zmniejszenie stresu komunikacyjnego.
Jak wspierać uzyskiwanie mowy płynnej przez dziecko.
Słuchaj uważnie i reaguj na to CO dziecko mówi , jakie informacje chce przekazać, a nie jak mówi.
Pozwól dziecku zakończyć wypowiedź bez przerywania.
Utrzymuj kontakt wzrokowy, gdy mówi, a gdy jesteś zajęty, powiedz dziecku, że mimo to go słuchasz.
Unikaj uzupełniania, kończenia wypowiedzi za dziecko.
Poczekaj chwilę 2-3 sekundy, zanim odpowiesz dziecku. Pozwoli to na uspokojenie się dziecka, zwolnienie tempa wypowiedzi.
Poświęć choć 15 minut dziennie na rozmowę z dzieckiem w zrelaksowanej spokojnej atmosferze.
Daj dziecku odczuć, że je kochasz, lubisz spędzać z nim czas, szanujesz je.
Zadawaj mniej pytań i tylko jedno w danym momencie.
Nie poprawiaj wymowy dziecka, nie udzielaj rad w postaci : mów wolniej, nie jąkaj się – lecz mów wolniej, gdy mówisz do dziecka, dając mu prawidłowy wzorzec mowy.
Rozmawiaj z dzieckiem o jąkaniu, gdy samo ma już świadomość swoich kłopotów.
Rozwijaj zainteresowania dziecka.
Zachęcaj do częstego śpiewu, deklamacji, gdyż wtedy jąkanie nie występuje.
Nie poprawiaj, nie krytykuj i nie zmieniaj stylu wypowiedzi dziecka.
Nie proś, aby dziecko czytało głośno, opowiadało, przedstawiało dla gości, sąsiadów, rodziny.
Zwolnij tempo życia domowego. Nie postępuj tak, jakby wszystko miało być zrobione na wczoraj.
Jeśli dziecko boi się czytać głośno w szkole, przećwicz głośne czytanie w domu. Pozwoli to zapoznać się z wszystkimi trudnymi słowami.
Jeśli boi się, że będzie musiało odpowiadać ustnie na pytania nauczyciela, pobaw ię z nim w szkołę. Pozwoli mu to nabrać pewności siebie i wprawy w głośnym formułowaniu myśli.
Pomyśl o swoim dziecku nie tylko w kategoriach obowiązków i konieczności przybierania odpowiednich postaw, ale także o tym, że jest ono małym człowiekiem, którego otaczający świat może czasem przerażać.
Rady dla osób jąkających się :
Nie walcz ze swoim jąkaniem.
Zamiast walczyć, poobserwuj je, analizuj swoje reakcje podczas zająknięcia, analizuj
to, co doprowadziło do bloku, analizuj swoje napięcie w ciele, reakcje innych na twoje
jąkanie.
Twoim celem nie jest mówienie perfekcyjne, ale radzenie sobie z niepłynnościami. Z niepłynnościami można radzić sobie za pomocą wyuczonej techniki ( pomoc ręki, wolniejsza mowa, pomoc gestu, pomoc nogi itp.).
Nie unikaj słów, nie zastępuj ich innymi. Gdy to robisz, stają się one dla Ciebie problemem, budzą lęk.
Nie milknij.
Mów, mów, jąkaj się, ale mów…(tak zalecał Bogdan Adamczyk).
Nie izoluj się. Przeciwnie – to ty inicjuj (rozpoczynaj) rozmowę, stwarzaj sytuacje do treningu mowy.
Zwolnij tempo swojej mowy.
Wykonaj jakiś ruch do przodu. To znaczy krok do przodu, gest ręki, ruch ciała…
Czasami specjalnie jąkaj się. Pozwoli Ci to poobserwować swoje dodatkowe przyruchy podczas jąkania, co w konsekwencji pomoże je wyeliminować.
Wyjaśnij swojemu słuchaczowi, że się jąkasz. Możesz też zaraz na początku zaprezentować swoje jąkanie – pozbawi Cię to chęci ukrycia swojego jąkania (chęć ukrycia jąkania powoduje bloki w mówieniu),
Pracuj nad swoimi myślami. Codziennie zrób coś miłego dla innych, myśl dobrze dla innych i często się uśmiechaj.
Daj sobie czas na odpowiedź. Nie odpowiadaj natychmiast; ćwicz się w nieznacznym odroczeniu odpowiedzi (tak proponuje Krzysztof Szamburski).
Opracowała : Alicja Leśniak – neurologopeda