Jak zaburzenia integracji sensorycznej wpływają na zachowanie i emocje dziecka?
Z pewnością wielokrotnie zastanawiali się Państwo, dlaczego Wasza pociecha zachowuje się nieadekwatnie do sytuacji, reaguje inaczej niż rówieśnicy, przejawia zróżnicowane, skrajne emocje? Otóż przyczyn może być wiele. Jedną z nich jest nieprawidłowe odbieranie wrażeń zmysłowych z ciała i otoczenia.
Dziecko z zaburzeniami procesów integracji sensorycznej ma problemy
z dostosowaniem reakcji emocjonalnych do sytuacji, tym samym maluch może sprawiać więcej problemów rodzicom niż inne dzieci. Skoro jego mózg reaguje inaczej, inaczej też będzie reagowało na otoczenie. Siła reakcji emocjonalnej na daną sytuację zwykle wynika
z nadwrażliwości lub podwrażliwości na bodźce sensoryczne.
DZIECI NADWRAŻLIWE
Ich system nerwowy zbyt silnie wzmacnia wiele bodźców sensorycznych, co wywołuje
u maluchów gwałtowne reakcje obronne. To powoduje przeciążenie dziecka nadmiarem bodźców i wpływa na jego pobudzenie. W ten sposób nieprawidłowe procesy sensoryczne skutkują u nich zaburzeniami w zachowaniu i silnymi reakcjami emocjonalnymi. Dzieci
z obronnością dotykową, które są niespodziewanie wystawione na nieoczekiwane bodźce, postrzegają je jako potencjalne zagrożenie, niekomfortowe lub niepokojące,
a w konsekwencji pojawiają się u nich reakcje walki lub ucieczki. Dzieci te mogą być pobudzone, rozdrażnione, impulsywne, czy nawet agresywne. Mogą reagować płaczem, protestować przy przytulaniu, czynnościach pielęgnacyjnych, czy mieć problemy ze snem.
W zakresie nadwrażliwości układu przedsionkowego wyróżnia się dwa typy zaburzeń: niepewność grawitacyjną, objawiającą się wzmożonym lękiem przed nagłym ruchem, odrywaniem stóp od podłoża, wysokością i upadkiem, oraz nietolerancję na ruch – szczególnie obrotowy. Jest to źródłem problemów emocjonalnych, np. negatywnych reakcji na zmiany, chęci manipulowania otoczeniem, silnych wybuchów emocji, długotrwałym lękiem i napięciem, co utrudnia prawidłowe relacje dziecka z innymi. Maluch sprawia wrażenie ostrożnego, kontrolującego, czuje się niepewnie wśród innych. Unika jazdy samochodem, jazdy na rowerze, aktywności na placu zabaw, brakuje mu poczucia stabilności. W jego głowie znów pojawia się odpowiedź „walcz lub uciekaj”.
Ta przypadłość dotyczy także innych zmysłów: słuchu, smaku, węchu i wzroku.
DZIECI PODWRAŻLIWE LUB POSZUKUJĄCE WRAŻEŃ
U obu grup dzieci wiele bodźców sensorycznych jest nadmiernie hamowanych. Ich układ nerwowy ma trudności z rejestracją lub rozpoznawaniem docierających informacji sensorycznych. Część maluchów z podwrażliwością nie będzie poszukiwała wrażeń zmysłowych – za to będą prezentować opóźnione reakcje na bodźce, obniżoną aktywność i rozwój ruchowy, powolność w działaniu. Zazwyczaj brakuje im wewnętrznego popędu do aktywności. Dzieci podwrażliwe często nie zauważają wielu sygnałów komunikacyjnych ze strony rodziców, nie reagują na gwałtowne dźwięki, nie czują, gdy się uderzą, są bierne, statyczne.
Natomiast duża część dzieci do optymalnego pobudzenia potrzebuje większej ilości bodźców, więc nieustannie będą poszukiwać intensywnych doznań, szczególnie w postaci ruchu, stymulacji dotykowej, proprioceptywnej lub słuchowej. Preferują podrzucanie, skakanie, bieganie, lubią długo się huśtać lub kręcić. Lubią mocny docisk, przepychanki, kopanie, uderzanie ciałem o coś, czy hałas. Problemy te skutkują trudnościami w zasypianiu, jedzeniu, agresywnym zachowaniem wobec innych, umiejętnością uspokojenia się i wyciszenia, zdolnością do koncentracji uwagi, nadruchliwością.
Wczuj się w punkt widzenia dziecka, staraj się zrozumieć jego uczucia (problem dziecka ma naturę fizyczną, nic nie może ono poradzić);
Zapewnij, że rozumiesz jego trudności – inni mogą jawnie krytykować zachowanie Twojego dziecka;
Przewiduj kryzysy emocjonalne – zbyt dużo stymulacji może wyzwolić reakcje negatywne. Odizoluj dziecko od wrażeń, które mogą je przytłoczyć, zanim straci nad sobą kontrolę;
Eliminuj czynniki rozpraszające i zakłócające jego funkcjonowanie;
Nie karz dziecka za to, że traci nad sobą panowanie, nie stosuj gróźb, nie porównuj do innych, nie wyręczaj go w czynnościach, nie zawstydzaj;
Pomóż dziecku znaleźć odpowiednie ujście negatywnych emocji i strategie radzenia sobie z nimi poprzez zajęcia uspokajające, np. kąpiel, bajkę, kołysanie w fotelu, drapanie po plecach, wyjście na plac zabaw, miejsce do wyciszenia, mocny uścisk, spacer, odpowiednie słowa;
Wyznacz granice, żeby dziecko czuło się bezpiecznie, upraszczaj komunikaty;
Podkreślaj i komentuj jego dobre zachowanie, umiejętności i mocne strony;
Powtarzaj „Kocham Cię”, zadbaj, by dziecko czuło się akceptowane i wspierane.
Paulina Chowaniec-Gabryś – psycholog, diagnosta i terapeuta SI
Źródło:
Ayres, A., J. „Dziecko a integracja sensoryczna”. Gdańsk, 2018.
Karga, M. „Podstawowe zasady obserwacji i terapii zaburzeń integracji sensorycznej u małego dziecka” pod.red.: B. Cytowska, B. Winczura „Wczesna interwencja i wspomaganie rozwoju małego dziecka”, Kraków, 2016.
Przyrowski, Z. „Integracja sensoryczna. Teoria, diagnoza, terapia”. Warszawa, 2019.